Το Βελβεντό
Το Βελβεντό βρίσκεται 33 χιλ. βορειοανατολικά της Κοζάνης, στους πρόποδες των Πιερίων, κτισμένο σε υψόμετρο 450 μέτρων. Είναι Δημοτική Περιφέρεια του δήμου Σερβίων-Βελβεντού που περιλαμβάνει και τους ορεινούς οικισμούς Παλιγράτσανου, Καταφυγίου, Αγίας Κυριακής και Πολύφυτου. Τα αξιόλογα μνημεία ελληνιστικών, ρωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων μαρτυρούν οτι η κατοίκηση της περιοχής είναι συνεχής και χάνεται στο βάθος του χρόνου.
Από τον 16ο αιώνα το Βελβεντό αναπτύσσεται σε μια ακμάζουσα κωμόπολη. Το 1773 το Οικουμενικό Πατριαρχείο ιδρύει ελληνική σχολή και η λειτουργία του είναι συνεχής μέχρι το 1912. Από το 1815 λειτούργησε η δανειστική βιβλιοθήκη Βελβεντού.
Στο διάστημα 1767-1773 επισκέπτεται το Βελβεντό ο Κοσμάς ο Αιτωλός.
Από το Βελβεντό κατάγονται εξέχουσες προσωπικότητες, όπως ο Σταμάτης Κλεάνθης, αρχιτέκτονας, που εκπόνησε το πρώτο πολεοδομικό σχέδιο της Αθήνας, ο παιδαγωγός Χαρίσιος Παπαμάρκος, ενώ από το χωριό Καταφύγι κατάγεται ο Γεώργιος Ζορμπάς γνωστός από το μυθιστόρημα «Ο βίος και η πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» του Νίκου Καζαντζάκη.
Στην περιοχή υπάρχουν περίπου 80 εκκλησιές κάποιες από τις οποίες αποτελούν λαμπρά βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία, όπως ο Άγιος Μηνάς(13ος αιώνας), ο Άγιος Νικόλαος (16ος αιώνας), η Κοίμηση της Θεοτόκου (1804), ο Άγιος Δημήτριος (14ος αιώνας), ο Προφήτης Ηλίας (1549), η μονή της Αγίας Τριάδας (15ος αιώνας).
Η λειτουργία μακρόβιων και καλά οργανωμένων αγροτικών συνεταιρισμών βοηθάει στη δημιουργία προϊόντων υψηλής ποιότητας που διατίθενται στην ελληνική και ευρωπαϊκή αγορά.
Ονομασία
Για το όνομα της πόλης έχει διατυπωθεί η άποψη ότι προέρχεται είτε από το λατινικό Beneventum είτε από τις αρχαίες Ούαλλες, πόλη που αναφέρει ο Πτολεμαίος. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, η ονομασία του οικισμού σχετίζεται με την αρχαία θρακική θεότητα Βενδώ. Λείψανα αρχαίου οικισμού έχουν εντοπιστεί στο ύψωμα «Παλιόχωρα», που βρίσκεται μερικά χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του Βελβεντού.
Ιστορικά Στοιχεία
Σύμφωνα με την παράδοση, οι πρώτοι κάτοικοι του Βελβεντού ήταν Λατίνοι έποικοι ή στρατιώτες που κατάγονταν από την πόλη Μπενεβέντο της Καμπανίας. Κατά τον Μεσαίωνα η πόλη αναφέρεται αποσπασματικά ενώ κατά τον 14ο αιώνα δεν αποτελούσε σημαντικό οικισμό. Τον 15ο και 16ο αιώνα γνώρισε ανάπτυξη όμως κατά τις αρχές του 18ου αιώνα ο πληθυσμός του καταπιεζόταν από τις αυθαιρεσίες του βοεβόδα Μουσταφά των Σερβίων με αποτέλεσμα να προκληθεί η επέμβαση του σουλτάνου. Το διάστημα μεταξύ των ετών 1763 και 1773 επισκέφτηκε το Βελβεντό ο Κοσμάς ο Αιτωλός ενώ το 1774 μετά από αίτημα των ντόπιων προκρίτων και του επισκόπου Κοζάνης προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο, δημιουργήθηκε η πρώτη σχολή στον οικισμό με πρώτο δάσκαλο τον πρώην διευθυντή της ελληνικής σχολής Θεσσαλονίκης, Ιωνά Σπερμιώτη. Γύρω στα 1815, σύμφωνα με τον Πουκεβίλ, το Βελβεντό διέθετε 428 σπίτια αλλά και μια μεγάλη βιβλιοθήκη, όμως τον επόμενο χρόνο η πόλη χτυπήθηκε από επιδημία ενώ η σχολή του Βελβεντού θα παραμείνει κλειστή από το 1819 μέχρι το 1828. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821 η πόλη αλλά κυρίως οι γειτονικές της περιοχές λεηλατήθηκαν από τα οθωμανικά στρατεύματα του Λουμπούτ. Το 1854 το Βελβεντό χτυπήθηκε εκ νέου από επιδημία. Αρκετοί κάτοικοι του οικισμού συμμετείχαν ενεργά στον Μακεδονικό Αγώνα είτε ως μέλη τοπικών επιτροπών είτε ως αντάρτες στα ένοπλα ελληνικά τμήματα ενώ σημαντική ήταν και η οικονομική ενίσχυση που δόθηκε από τους Βελβεντινούς της Αθήνας.
Το Βελβεντό απελευθερώθηκε στις 11 Οκτωμβρίου του 1912 όταν αποσπάσματα της I Μεραρχίας εισήλθαν στην πόλη. Λίγες μέρες νωρίτερα, μεγάλο κομμάτι του οθωμανικού πληθυσμού του Βελβεντού ( πλην δέκα οικογενειών που πρόλαβαν να καταφύγουν στους Έλληνες συγχωριανούς τους ) σφαγιάστηκε εντός του τζαμιού της πόλης από άτακτους των γειτονικών περιοχών. Το 1924, στο πλαίσιο της ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας αποχώρησαν από το Βελβεντό περίπου δέκα μουσουλμανικές οικογένειες και στη θέση τους εγκαταστάθηκαν έξι προσφυγικές. Το 1929 πραγματοποιήθηκε ο ηλεκτροφωτισμός του Βελβεντού.
Κατά τον πόλεμο του 1940-41 σκοτώθηκαν πέντε κάτοικοι του Βελβεντού όντες οπλίτες των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων ενώ κατά τη διάρκεια της Κατοχής και του Εμφυλίου Πολέμου που ακολούθησε έχασαν τις ζωές τους πάνω από 110 κάτοικοι της κωμόπολης.
Επιφανείς κάτοικοι
Από το Βελβεντό κατάγονταν ο επίσκοπος Κίτρους Ζαχαρίας, ο λόγιος ιερομόναχος και τοπικός ευεργέτης Γεώργιος Σακελλαρίου, ο χειρουργός και ιατροφιλόσοφος Δημήτριος Μπίρδας, οι σύντροφοι του Ρήγα Φεραίου, Παναγιώτης και Ιωάννης Εμμανουήλ, ο πολεοδόμος Σταμάτης Κλεάνθης, ο διαπρεπής παιδαγωγός Χαρίσιος Παπαμάρκου, ο λόγιος Νικόλαος Παπαευαγγέλου, ο στρατιωτικός αρχίατρος, γαμπρός του στρατηγού Μακρυγιάννη και προσωπικός γιατρός των παιδιών του Γεωργίου Α', Γεώργιος Παπαζήσης, οι μακεδονομάχοι Μάρκος Παλαμίδης, Αντώνιος Ρήγας, Αθανάσιος Τζιουραλής, Δημήτριος Χατζηζήσης, Χαρίσιος Λάμπρου ( διετέλεσε αργότερα και δήμαρχος Βελβεντού ) και Γεώργιος Χατζόπουλος και ο πολιτικός Ιωάννης Αντωνιάδης (1882-1952).
Αξιοθέατα
Σημαντικά μνημεία του Βελβεντού αποτελούν οι ιεροί ναοί που σώζονται μέχρι σήμερα. Συγκεκριμένα, ο παλιότερος είναι ο Άγιος Μηνάς στην είσοδο του οικισμού, του οποίου η κατασκευή χρονολογείται κατά τον 12ο αιώνα μ.Χ. ενώ άλλες εκκλησίες είναι ο Άγιος Νικόλαος ( κτίσμα του 16ου αιώνα ) και ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου που κτίστηκε το1804 και αποτελεί τον μεγαλύτερο σε μέγεθος ναό του οικισμού.
Πολιτισμός - Αθλητισμός
Το 1932 ιδρύθηκε στο Βελβεντό ο ΑΣ ΒΕΛΒΕΝΤΟΥ ΑΕΤΟΣ, ο οποίος αποτέλεσε τον πρώτο αθλητικό σύλλογο της πόλης. Διέθετε τμήμα ποδοσφαίρου αλλά η ζωή του ήταν εξαιρετικά βραχύβια καθώς διαλύθηκε το 1935. Ακολούθησε ο επίσης ποδοσφαιρικός σύλλογος Όλυμπος που ήταν ενεργός από το 1962 ως το 1968 ενώ το 1969 ιδρύθηκε το αθλητικό σωματείο Α.Σ. Βελβεντό Κοζάνης.
Επίσης στο Βελβεντό εδρεύουν μεταξύ άλλων ο ιδρυμένος το 1933 Αναμορφωτικός Όμιλος Βελβεντού «Ο Πίερος», η Φιλόπτωχος Αδελφότητα Κυριών Βελβεντού «Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου» καθώς και ορειβατικός και κυνηγετικός σύλλογος. Παράλληλα, τόσο στην Ελλάδα (Αθήνα και Θεσσαλονίκη) όσο και στο εξωτερικό (ΗΠΑ, Γερμανία και Αυστραλία) λειτουργούν πολιτιστικοί σύλλογοι απαρτισμένοι από άτομα που έλκουν την καταγωγή τους από το Βελβεντό.
Η τοπική προφορική παράδοση για το Βελβεντό.
Ένας παλιός θρύλος διηγείται πως στα μέρη τούτα έφτασε κάποτε η Άρτεμις να κυνηγήσει συνοδευόμενη από πανώριες Νύμφες. Μια από αυτές η Βενδώ, τόσο Μαγεύτηκε απ’ την ονειρεμένη ομορφιά του τοπίου ώστε αποφάσισε να ριζώσει εδώ, και να κυνηγά στα βαθύσκια δάση. Έριχνε λοιπόν τα βέλη της και εκείνα περιχαράκωναν το πιο εύφορο κομμάτι γης. Όταν αργότερα έφτασαν Λατίνοι οικιστές, νόμισαν το σημάδι θεϊκό, έκτισαν το χωριό τους και το ονόμασαν Βελβενδό από τις λέξεις Βέλη-Βενδώ.